زخم معده: راهنمای جامع علائم، تشخیص و جدیدترین روش‌های درمان قطعی

زخم معده (یا زخم پپتیک) ضایعات دردناکی هستند که در پوشش داخلی معده یا قسمت اول روده کوچک (اثنی‌عشر) ایجاد می‌شوند. با درمان صحیح، بیشتر زخم‌های معده بهبود می‌یابند و می‌توان از عود آنها جلوگیری کرد.

۱. علل اصلی ایجاد زخم معده

در گذشته، تصور می‌شد استرس و غذاهای تند عامل اصلی زخم معده هستند، اما امروزه می‌دانیم که دو عامل اصلی در ایجاد این زخم‌ها نقش دارند:

1. عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری (H. Pylori): این باکتری رایج‌ترین علت زخم معده است. H. Pylori با تضعیف لایه مخاطی محافظ معده، اجازه می‌دهد اسید معده به بافت زیرین آسیب برساند.

2. مصرف طولانی‌مدت داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs): داروهایی مانند ایبوپروفن، آسپرین و ناپروکسن می‌توانند پوشش محافظ معده را فرسایش داده و منجر به زخم شوند.

نکته: اگرچه استرس و غذاهای تند به تنهایی باعث زخم نمی‌شوند، اما می‌توانند علائم موجود را تشدید کرده و روند بهبودی را کند کنند.

۲. علائم شایع و خطرناک زخم معده

شایع‌ترین علامت زخم معده، درد یا سوزش در ناحیه معده است.

الف. علائم شایع (که باید جدی گرفته شوند)

• درد یا سوزش شکم: این درد معمولاً بین استخوان جناغ سینه و ناف احساس می‌شود. درد ممکن است پس از غذا خوردن بدتر شود (در زخم معده) یا پس از غذا خوردن بهتر شود و در شب دوباره عود کند (در زخم دوازدهه).

• نفخ شکم و احساس پری: سیری زودرس، نفخ و سنگینی پس از وعده‌های غذایی کم.

• سوزش سر دل (ریفلاکس اسید): احساس سوزش در قفسه سینه.

• تهوع و استفراغ: گاهی اوقات همراه با سوء هاضمه.

ب. علائم هشداردهنده (اورژانسی)

این علائم نشان‌دهنده زخم پیشرفته یا خونریزی هستند و نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارند:

• استفراغ خونی یا استفراغ حاوی مواد سیاه رنگ شبیه “دانه‌های قهوه”.

• مدفوع تیره، سیاه و قیرمانند (ملنا) که نشان‌دهنده خونریزی گوارشی است.

• درد ناگهانی و شدید شکم که قطع نمی‌شود (ممکن است نشان‌دهنده سوراخ شدن زخم باشد).

• کاهش وزن غیرقابل توجیه و کاهش اشتهای شدید.

۳. روش‌های تشخیص زخم معده

پزشک برای تشخیص دقیق، ابتدا شرح حال می‌گیرد و سپس از روش‌های زیر استفاده می‌کند:

۴. جدیدترین و قطعی‌ترین روش‌های درمان

درمان زخم معده به طور معمول دو هدف اصلی را دنبال می‌کند: از بین بردن علت اصلی (مانند H. Pylori) و کاهش اسید معده برای بهبود زخم.

الف. درمان دارویی (پروتکل‌های استاندارد)

1. درمان عفونت H. Pylori (درمان سه‌گانه یا چهارگانه):

   • آنتی‌بیوتیک‌ها: معمولاً ترکیبی از دو یا سه آنتی‌بیوتیک (مانند آموکسی‌سیلین، کلاریترومایسین، مترونیدازول یا تتراسایکلین) برای ریشه‌کنی باکتری به مدت ۷ تا ۱۴ روز تجویز می‌شود.

   • مهارکننده پمپ پروتون (PPI): داروهایی مانند امپرازول، پنتوپرازول، یا لانسوپرازول که تولید اسید معده را به شدت کاهش می‌دهند.

2. کاهش اسید معده:

   • مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs): این داروها پرکاربردترین درمان برای التیام زخم‌ها هستند.

   • مسدودکننده‌های گیرنده H2: مانند فاموتیدین، که میزان اسید آزاد شده در دستگاه گوارش را کاهش می‌دهند.

   • داروهای محافظ مخاط: مانند بیسموت ساب سالیسیلات (Pepto-Bismol) یا سوکرالفیت (Sucralfate) که لایه‌ای محافظ روی زخم ایجاد می‌کنند.

ب. نسل جدید داروها (P-CABs)

• ونوپرازان (Vonoprazan): این داروی جدید از دسته مهارکننده‌های اسید رقابتی با پتاسیم (P-CABs) است که نسبت به PPIها سریع‌تر اثر می‌کند و اثر آن طولانی‌تر است. تحقیقات نشان داده‌اند که ونوپرازان در ریشه‌کنی H. Pylori و بهبود زخم‌ها می‌تواند مؤثرتر باشد، به ویژه در مواردی که زخم‌ها مقاوم به درمان هستند.

ج. تغییرات سبک زندگی و رژیم غذایی

• اجتناب از NSAID‌ها: اگر زخم به دلیل مصرف NSAID ایجاد شده، باید مصرف این داروها متوقف یا با داروهای جایگزین تحت نظر پزشک معاوضه شود.

• ترک سیگار و الکل: این عوامل بهبود زخم را به شدت به تأخیر می‌اندازند.

• پروبیوتیک‌ها: مصرف ماست یا مکمل‌های پروبیوتیک به همراه آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند به حفظ سلامت میکروبیوم روده و کاهش عوارض آنتی‌بیوتیک کمک کند.

• غذاهای مفید: غذاهای سرشار از فیبر (مانند میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل)، موز سبز، عسل و زردچوبه می‌توانند به تقویت پوشش مخاطی و بهبودی کمک کنند.

• اجتناب از محرک‌ها: پرهیز از غذاهای تند، چرب، قهوه، شکلات و مرکبات در زمان اوج درد.

بیشتر بخوانید: علت تغییر رنگ زبان و درمان