زخم روده چیست؟ علائم، پیشگیری و جدیدترین روش‌های درمان

بیماری زخم روده که در دنیای پزشکی بیشتر با نام کولیت اولسراتیو (Ulcerative Colitis) شناخته می‌شود، یک بیماری التهابی مزمن است که لایه‌ داخلی روده بزرگ (کولون) و راست‌روده (رکتوم) را درگیر می‌کند. در این وضعیت، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های خودی حمله کرده و باعث ایجاد التهاب و زخم‌های کوچک در دیواره روده می‌شود.

علائم شایع زخم روده

علائم این بیماری معمولاً به صورت دوره‌ای (دوران عود و دوران بهبودی) ظاهر می‌شوند:

• تغییر در دفع: اسهال مکرر که اغلب همراه با خون، مخاط یا چرک است.

• دردهای شکمی: انقباضات و دردهای شدید در ناحیه شکم و لگن.

• نیاز فوری به دفع: احساس فوریت برای اجابت مزاج، حتی زمانی که روده خالی است.

• علائم عمومی: تب، خستگی مفرط، کاهش اشتها و کاهش وزن ناگهانی.

• کم‌خونی: به دلیل خونریزی‌های مداوم داخلی.

جدیدترین روش‌های درمان در سال ۲۰۲۵

درمان‌های زخم روده در سال‌های اخیر پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌اند و هدف آن‌ها «بهبود مخاطی» (Mucosal Healing) است تا فرد نه تنها بدون علامت باشد، بلکه بافت روده نیز کاملاً ترمیم شود.

۱. داروهای هوشمند (Small Molecules)

داروهایی مانند اوزانیمود (Ozanimod) و اتراسیمود (Etrasimod) که به صورت قرص خوراکی هستند، با هدف قرار دادن گیرنده‌های خاص در سیستم ایمنی، مانع از حمله گلبول‌های سفید به روده می‌شوند. در ایران نیز داروی تورنزو (Torenzo) به عنوان یک گزینه نوین در دسترس قرار گرفته است.

۲. مهارکننده‌های JAK

داروهایی مثل توفاسیتینیب (Tofacitinib) مسیرهای پیام‌رسانی التهاب را مسدود می‌کنند و برای افرادی که به درمان‌های سنتی پاسخ نداده‌اند، بسیار موثرند.

۳. بیولوژیک‌های هدفمند

استفاده از آنتی‌بادی‌های مونوکلونال جدید (مانند مهارکننده‌های اینترلوکین ۲۳) که با دقت بسیار بالا فقط بخش‌های ملتهب سیستم ایمنی را هدف قرار می‌دهند، عوارض جانبی را به حداقل رسانده است.

۴. روش‌های نوین میکروبیوم

• FMT (پیوند مدفوع): انتقال باکتری‌های مفید از یک فرد سالم به بیمار برای بازسازی فلور نرمال روده.

• پروبیوتیک‌های نسل جدید: مکمل‌هایی که اختصاصاً برای کاهش التهاب روده طراحی شده‌اند.

پیشگیری و مدیریت سبک زندگی

اگرچه علت دقیق بیماری (ژنتیک و خودایمنی) قابل پیشگیری مطلق نیست، اما می‌توان از «شعله‌ور شدن» آن جلوگیری کرد:

• رژیم غذایی: کاهش مصرف غذاهای تند، چرب، لبنیات پرچرب و فیبرهای خیلی سخت در دوران عود.

• مدیریت استرس: استرس عامل ایجاد بیماری نیست اما یکی از اصلی‌ترین محرک‌های شروع حملات است (مدیتیشن و ورزش سبک توصیه می‌شود).

• عدم مصرف خودسرانه مسکن‌ها: داروهایی مثل ژلوفن و نوافن (NSAIDs) می‌توانند التهاب روده را تشدید کنند.

بیشتر بخوانید: زخم معده: راهنمای جامع علائم، تشخیص و جدیدترین روش‌های درمان قطعی

در ادامه، به سراغ یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های مدیریت زخم روده، یعنی رژیم غذایی تفکیک‌شده و نکات مراقبتی پیشرفته می‌رویم. تغذیه در این بیماری به دو فاز «دوران عود (حمله)» و «دوران فروکش (بهبودی)» تقسیم می‌شود.

۱. رژیم غذایی در دوران عود (زمانی که علائم شدید است)

در این مرحله هدف اصلی، کاهش فشار روی روده و جلوگیری از تحریک بیشتر زخم‌هاست.

• غذاهای مجاز (کم‌فیبر و نرم):

  • برنج سفید کته شده (بدون روغن زیاد).

  • موز کاملاً رسیده و سیب بدون پوست (پخته شده یا کمپوت خانگی).

  • ماهی بخارپز یا کبابی و سینه مرغ آب‌پز (پروتئین‌های زودهضم).

  • نان‌های سفید و بدون سبوس.

  • تخم‌مرغ پخته (نه سرخ‌شده).

• غذاهای ممنوع (تحریک‌کننده):

  • حبوبات (نخود، لوبیا، عدس) به دلیل نفاخ بودن.

  • سبزیجات خام و میوه‌های با پوست.

  • لبنیات حاوی لاکتوز (شیر گاو).

  • غذاهای تند، سرخ‌کردنی و فست‌فود.

  • نوشیدنی‌های کافئین‌دار (قهوه و چای پررنگ) و نوشابه‌های گازدار.

۲. رژیم غذایی در دوران بهبودی (Remission)

وقتی التهاب کنترل شده، هدف بازگرداندن تنوع غذایی و تقویت بدن است.

• فیبرهای محلول: کم‌کم فیبر را به رژیم خود اضافه کنید (مثل جو دوسر).

• امگا ۳: استفاده از گردو، روغن زیتون و بذر کتان برای کاهش التهاب‌های پنهان.

• هیدراتاسیون: نوشیدن آب کافی برای جبران مایعات از دست رفته ضروری است.

۳. مکمل‌های ضروری (تحت نظر پزشک)

بیماران زخم روده معمولاً با سوءجذب مواجه هستند. مصرف این موارد اغلب توصیه می‌شود:

• آهن: برای جبران خونریزی و رفع کم‌خونی.

• فولات (B9): به ویژه اگر داروی «سولفاسالازین» مصرف می‌کنید.

• کلسیم و ویتامین D: اگر برای درمان از داروهای کورتونی (مثل پردنیزولون) استفاده شده است.

• پروبیوتیک‌ها: به ویژه سویه VSL#3 که تحقیقات نشان داده در کنترل کولیت بسیار موثر است.

۴. نقش روانشناسی در درمان (محور روده-مغز)

تحقیقات جدید نشان می‌دهد که روده و مغز مستقیماً با هم در ارتباط هستند. استرس شدید می‌تواند باعث ترویج التهاب شود.

• یوگا و مدیتیشن: به کاهش انقباضات عصبی روده کمک می‌کند.

• خواب کافی: سیستم ایمنی برای بازسازی بافت روده به خواب عمیق شبانه نیاز دارد.

۵. چه زمانی جراحی لازم است؟

اگر درمان‌های دارویی جدید (بیولوژیک‌ها) پاسخ ندهند یا عوارضی مثل سوراخ شدن روده یا خونریزی غیرقابل کنترل رخ دهد، پزشک از جراحی استفاده می‌کند.

• کولکتومی: برداشتن بخش ملتهب روده بزرگ. امروزه با روش‌های نوین، جراحان می‌توانند کیسه‌های داخلی (J-Pouch) ایجاد کنند تا فرد بتواند به زندگی عادی بازگردد.

درمان گیاهی زخم روده

درمان‌های گیاهی و طب سنتی در مورد زخم روده (کولیت)، معمولاً به عنوان درمان مکمل در کنار داروهای نوین استفاده می‌شوند. هدف از درمان‌های گیاهی، کاهش التهاب، ترمیم مخاط و تنظیم حرکات روده است.

در اینجا موثرترین گیاهان دارویی که از نظر علمی نیز بررسی شده‌اند، آورده شده است:

۱. زردچوبه (کورکومین) – قهرمان ضد التهاب

کورکومین ماده موثره زردچوبه است که خاصیت ضدالتهابی بسیار قوی دارد.

• نحوه عملکرد: می‌تواند به حفظ وضعیت “بهبودی” (Remission) در بیماران کمک کند.

• نکته: مصرف زردچوبه به تنهایی در غذا ممکن است کافی نباشد؛ در دنیا مکمل‌های کپسولی کورکومین برای جذب بهتر در روده تولید شده‌اند.

۲. ژل گیاه آلوئه‌ورا

آلوئه‌ورا مانند یک پانسمان داخلی برای زخم‌های گوارشی عمل می‌کند.

• مزیت: نوشیدن مقدار مشخصی از آب یا ژل خوراکی آلوئه‌ورا (بدون ماده مسهل آلوئین) می‌تواند التهاب دیواره روده را تسکین دهد.

۳. دمنوش بابونه

بابونه به دلیل خواص ضد اسپاسم و ضد باکتریایی شهرت دارد.

• تاثیر: به کاهش دردهای شکمی، نفخ و آرام کردن سیستم عصبی روده کمک می‌کند.

۴. بارهنگ و قدومه (لعاب‌دارها)

گیاهان دارای موسیلاژ (لعاب) برای زخم روده بسیار مفیدند.

• روش مصرف: ترکیب دمنوش بارهنگ با کمی عرق نعنا (بدون شکر) می‌تواند لایه‌ای محافظ روی زخم‌های روده ایجاد کند.

۵. گیاه مورد (Myrtus)

برخی مطالعات در طب سنتی ایران نشان داده است که عصاره گیاه مورد در کاهش خونریزی‌های ناشی از کولیت موثر است.

۶. عسل طبیعی و بره موم (Propolis)

بره موم که توسط زنبور عسل تولید می‌شود، یک آنتی‌بیوتیک طبیعی و ترمیم‌کننده قوی بافت است که در کاهش فعالیت‌های التهابی روده نقش دارد.

جدول احتیاط در درمان گیاهی

۳ نکته طلایی برای مصرف گیاهان دارویی:

1. پرهیز از شکر: دمنوش‌ها را با شکر شیرین نکنید، زیرا شکر باعث تغذیه باکتری‌های بد و تشدید اسهال می‌شود.

2. تداخل دارویی: اگر داروهای بیولوژیک یا کورتون مصرف می‌کنید، حتماً قبل از شروع هر درمان گیاهی با پزشک مشورت کنید.

3. دوران حمله: در زمان خونریزی شدید، از مصرف گیاهان با فیبر بالا یا پودرهای گیاهی زبر خودداری کنید و فقط از عصاره‌ها یا دمنوش‌های صاف شده استفاده کنید.

بیشتر بخوانید: راهنمای کامل سرماخوردگی: از علائم و پیشگیری تا سریع‌ترین روش‌های درمان خانگی